Helikopter Ebeveynlik Nedir?

Çocuk yetiştirmenin en iyi yolu nedir? Yüzyıllardır sorulan bu soru, hala ebeveynler ve anne-baba adayları arasında tartışılmaya devam ediyor. Büyük ihtimalle de her ebeveyn, kendi çocuk yetiştirme yolunun en doğru yol olduğunu düşünüyor. Hayata yeni gözlerini açan küçücük bebeğini ilk defa kucağına alan her ebeveynin ilk içgüdüsü, onu tüm zararlardan korumak ve ona mümkün olan en iyi yaşamı sunmak istiyor. Her anne ve baba, çocuğunun mutlu olmasını istiyor ve onun hayatını kolaylaştıracak hiçbir fırsatı kaçırmak istemiyor. Bu içgüdüsel “destek olma” davranışı, bazı ebeveynlerde bir adım öteye taşınıyor ve çocuğun etrafında bir helikopter gibi dönmeye varıyor. Böylece ebeveynlik ile ilgili yeni bir terim doğuyor: Helikopter ebeveynlik.

Her ebeveynde bulunan, çocuğunun mutlu ve güvende olmasına duyulan ihtiyaçtan ortaya çıkan bu görece yeni terim, akıllara ilk olarak “Helikopter ebeveynlik nedir?” sorusunu getiriyor. “Helikopter ebeveynlik nedir?” sorusuna ise kısaca “Çocuğun hayatı ile aşırı ilgili olma durumu” olarak cevap verilebiliyor. Serbest ebeveynlik tabirinin tam zıttı olarak tanımlanabilecek olan bu ebeveynlik çeşidi, mutlu ve başarılı çocuklar yetiştirmek için doğru bir yol gibi görünse de, bu yöntem çoğu zaman geri tepiyor ve faydadan çok zarar getiriyor. Son yıllarda geniş kitleler tarafından biliniyor olması sebebiyle yeni bir terim gibi görünse de, helikopter ebeveynlik aslında yeni değil. İlk defa Dr. Haim Ginott’un 1969 yılında yayımlanan Ebeveynler ve Ergenler isimli kitabında kullanılan bu terim, ergen çocukların anne-babalarını “helikopter gibi” diye tanımlamasıyla ortaya çıkıyor ve 2011 yılında ise sözlüklerdeki yerini alıyor.

Helikopter Ebeveynlik Özellikleri

Bağımsızlığın, özdisiplinin ve kendi kendisini düşünmenin ön plana alındığı serbest ebeveynliğin tam zıttı olan helikopter ebeveynlik, Amerika’da “çim biçme ebeveynleri” olarak Türkçeleştirilebilecek olan lawnmower ebeveynliği ile oldukça benzer. Çocuğun acı ve hayal kırıklığı yaşamaması için karşılaşabileceği tüm engellerin ebeveyn tarafından ortadan kaldırılması anlamına gelen bu ebeveynlik ile helikopter ebeveynlik özellikleri de oldukça benzer. Helikopter ebeveynlik özellikleri taşıyan anne ve babalar, genellikle çocuğun güvenliği ile ilgili çok endişe duyan, yaşıtlarına göre çocuğu daha fazla kısıtlayan ve çocuğun meseleleri ile ilgili fazla kaygılı kişiler oluyor. Helikopter ebeveynlik özelliklerinden ve alışkanlıklarından en sık karşılaşılanları ise şu şekilde:

• Çocuk ile ilgili fazla mükemmeliyetçi olmak,
• Aşırı kontrolcü davranmak,
• Her zaman çocuğun ulaşabileceği mesafede bulunmak ve müdahaleye hazır olmak,
• Çocuğun kişisel sınırlarını ve özel alanını ihlal etmek,
• Çocuğun kendi kendisine doğru karar alamayacağını varsaymak,
• Çocuğun her zaman mükemmel görünmesini istemek,
• Çocuğa karşı fazla korumacı davranmak,
• Çocuğun arkadaşlık ilişkileri ile fazla ilgili olmak.

Helikopter Ebeveynlik Örnekleri

Çocuğun hayatıyla gereğinden fazla ilgili olmak anlamına gelen helikopter ebeveynlik terimini duyan anne ve babalar, çoğu zaman bu tabiri üzerlerine alınmıyor. Helikopter ebeveynlik özellikleri ve tanımının içerisinde “aşırı” ve “fazla” ifadelerinin sınırlarının belirsiz olmasının yanı sıra her ebeveynin kendi yöntemini doğru bulması, bunun en önemli sebepleri arasında yer alıyor. Peki, bu ebeveynlik türünü daha iyi anlamamızı sağlayacak örnekler neler? İşte en çok karşılaşılan helikopter ebeveynlik örnekleri…

• Kötü bir şey olmaması ve eğer olursa hemen müdahale edebilmek için çocuğun etrafında dört dönmek,
• Bir problem ya da görevle uğraşan ve mücadele eden çocuğun yanına giderek sorunu onun yerine çözmek ya da görevi onun için yerine getirmek,
• Çocuğun kendi kendine giyinmesine izin vermemek, onu giydirmek,
• Kendi kendisine yemek yiyebilecek yaşta olan çocuğa yemek yedirmek, içeceklerini koymak,
• Çocuğun kendi kendisine daha yavaş yapabileceği küçük işleri, ayakkabı bağcıklarını bağlamak ya da düğme iliklemek gibi, zaman kazanmak için onun yerine yapmak,
• Çocuğa yöneltilen soruları, onun kendi cümleleriyle cevaplamasına izin vermeden, onun yerine cevaplamak,
• Çocuğu, özellikle de sosyal hayatında, fazla sınırlamak,
• Çocuğun ilgi alanları ve hobileri ile fazla ilgili olmak, onu fazla yönlendirmek ya da onun yerine karar vermek,
• Çocuk için (müzik ve spor gibi okul dışı aktiviteler de dahil olmak üzere) çok yoğun bir günlük, haftalık ya da aylık program hazırlamak,
• Ağaca tırmanmak gibi çocuğun keşfetmeye yönelik davranışlarını kısıtlamak,
• Özellikle küçük yaşlarda çocuğa hiçbir özel alan sunmamak ve her zaman, gölge gibi peşinde olmak,
• Okul çağında çocuğun öğretmenlerini, arkadaşlarını ve boş zaman aktivitelerini onun yerine seçmek,
• Ev ödevlerini izlemek, kontrol etmek ya da onun yerine yapmak,
• Çocuğun başarısız olmasına izin vermemek,
• Kendi hırs ve hayallerini çocuğa yüklemek,
• Eğitim hayatına fazla dahil olmak,
• Çocuğun öğretmenlerine, çocuğuna karşı nasıl davranması gerektiğini söylemek,
• Çocuğun ev işlerinde görev ve sorumluluk almasını engellemek,
• Çocuğun kendi problemlerini kendisinin çözmesine izin vermemek,
• Çocuğun yaşına uygun bir şekilde kendi kararlarını vermesine engel olmak.

Yukarıda yazan helikopter ebeveynlik örneklerine bakıldığında, en ayırt edici noktanın davranışların yoğunluk seviyesi olduğu açık bir şekilde görülüyor. Örneğin, ev ödevleri ile ilgili sorun yaşayan çocuğun yardım istemesi durumunda ona destek olmak oldukça normal. Ancak yardım istemediği halde çocuğu bu konuda yönlendirmek ya da onun yerine ev ödevini yapmak helikopter ebeveynlik örnekleri arasında yer alıyor. Çocuğun tehlikeli bir şekilde yüksek bir ağaca tırmanmaya çalıştığı görüldüğünde ona bunu tehlikeli olduğunu söylemek de elbette çok normal. Ancak çocuk herhangi bir ağaca her yaklaştığında ona “Sakın tırmanma!” demek, fazla müdahaleci bir davranış. Bu ebeveynlik türünde önemli olan nokta, ebeveynin kendi davranışlarının ne kadar sağlıklı olduğunun farkına varması. Peki kendisinde bu davranış kalıplarına rastlayan ebeveynler ne yapmalı? Kısacası, helikopter ebeveyn olmaktan nasıl kaçınılır?

Helikopter Ebeveyn Olmaktan Nasıl Kaçınılır?

Helikopter ebeveyn olmaktan kaçınmanın yollarından en önemlisi, her zaman uzun vadeli düşünmek! Kendilerini fazla müdahaleci bir durumda yakalayan ebeveynlerin kendilerine mutlaka “Çocuğumun neyi başarmasını istiyorum?” ve “Çocuğum bunu benim müdahalem olmadan başarabilir mi?” sorularını sormaları gerekiyor. “Helikopter ebeveyn olmaktan nasıl kaçınılır?” sorusunun diğer cevapları ise şöyle:

• Ev ödeviyle ilgili problem yaşayan çocuğa doğrudan çözümü vermek yerine, uzun vadede ona neyin yardımcı olacağını düşünmek gerekiyor. Problem çözme yeteneğine sahip olmak, çocukların yetişkinlikte kendi sorunlarının altından kalkabilmelerini sağlıyor. Bu gibi durumlarda helikopter ebeveynlik yapmadan, çocuğa probleme farklı açılardan bakmayı öğretmek ve çocuğu araştırma yapmaya teşvik etmek önemli.
• Arkadaşlık ilişkilerinde sorun yaşayan çocuğa, daha esnek bir düşünme biçimine sahip olması için ve potansiyel çözümlere ulaşması için destek olmak gerekiyor. Çocuğa, arkadaşına ne söylemesi gerektiğini anlatmak her zaman bir çözüm olmayabilir. Sosyal konularda sorun yaşayan çocuğa aktif bir dinleyici olarak yaklaşmak ve onu mümkün mertebe çözüme yönlendirecek bir diyaloğa katmak önemli.
• Çocuğun zihinsel gelişiminin, hata yapmakla mümkün olduğunu unutmamak gerekiyor. Çocuğun yerine her işi yapmak, her düşürdükleri şeyi arkalarından toplamak her zaman doğru yöntem olmayabiliyor. Bu davranışlar çocuğa, birilerinin her zaman onların dağınıklıklarını toplayacağı gibi yanlış bir mesaj verebiliyor.
• Her ebeveynin, çocukla ilgili bir sorunla karşılaştığında kendisine “Bu kimin problemi?” diye sorması gerekiyor. Eğer bu sorun çocuğun problemi ise ebeveynin görevi, sorunu çözmek değil çocuğun bu sorunu çözmesine yardımcı olmak! Ebeveynlerinin tüm sorunları çözdüğü çocuklar, ileride problem çözme becerisinden yoksun kalıyor ve anksiyete ya da depresyon gibi sık rastlanan zihinsel sağlık sorunları ile daha sık mücadele ediyor.

Elbette çocukların kendi kendilerine çözemeyecekleri sorunlar da olabiliyor. Okulda zorbalığa uğrayan bir çocuğun ebeveyninin mutlaka müdahale etmesi ve öğretmenler ile iletişime geçerek çocuk için en sağlıklı ortamı oluşturması gerekiyor. Sağlık sorunları, psikolojik sorunlar ya da buna benzer problemler, ebeveynlerin dahil olması ve yönetmesi gereken süreçler ancak bu problemlerden hiçbirisinin helikopter ebeveynliği haklı çıkarmayacağını da unutmamak gerekiyor.