Çocuklarda Motor Gelişim Nedir?

Günlük hayatta gerekli olan hareketleri yapabilmeye motor beceri, bu hareketleri yapabilmek için kullanılan kasların uygun hale gelmesine de motor gelişim denir. Çocuklarda motor gelişim, beslenmekten yürümeye, oynamaktan yazmaya kadar her türlü faaliyetlerini kapsar. Hayatın ilk 6 yılında önemli ölçüde tamamlanan, hızla ve artarak devam eden motor gelişim süreci, anne karnından itibaren başlar ve doğumdan itibaren yaşlara göre dört dönemde incelenir:

1. Refleks Hareket Dönemi
2. İlkel hareket Dönemi
3. Temel Hareket Dönemi
4. Sporla İlişkili Hareket Dönemi

İnsan hayata geldiği anda başlayan ve nefes alma, yutkunma, göz kırpma, hapşırma gibi ömür boyu devam edecek refleksif hareketlerden oluşan ilk dönem, yerini bilinçli hareketlerden oluşan hareket dönemlerine bırakır. 0 – 2 yaş aralığında zamanla reflekslerini kontrol etmeye başlayan bebekler, denge sağlama, sürünme, emekleme gibi ilkel hareketlerden sonra koşma, atlama zıplama gibi temel hareketleri kolayca yapabilecekleri 2 – 7 yaş sürecini yaşarlar. Psikomotor gelişim dönemlerinde temel hareketleri sporla ilişkili hareketler dönemi takip eder.

Dört ana gelişim alanından biri olan ve fiziksel gelişim olarak da karşımıza çıkan motor gelişim, diğer alanlar olan dil gelişimi, bilişsel gelişim ve sosyal – duygusal gelişim ile de etkileşim halindedir. Örneğin yürümeye başlayan bir çocuk artık dünyayı algılamak için daha fazla uyarıcıya erişebilir hale gelir ve bu da çocuğun bilişsel gelişimini olumlu yönde etkiler. Bilişsel gelişimi kuvvetlenen çocuk, konuşmaya yatkınlık kazanır ve bu sayede sosyal ve duygusal yönden de yol kat eder.

Hareket etme ve dokunma yeteneğiyle ilgili olan motor gelişim, ince motor ve kalın motor becerilerinin gelişimi olarak iki kategoride incelenir. Kaba motor beceriler çocuğun atlamak, zıplamak, koşmak, yürümek, yüzmek gibi büyük hareketleri yapabilmek ve denge kurmak, koordinasyon sağlamak, tepki vermek için büyük kasları kullanarak gerçekleştirdiği faaliyetlerdir.

İnce motor becerileri ise eller, parmaklar, ayaklar, dil, dudaklar ve bileklerdeki daha küçük olan hareketleri ifade eder. İnce motor beceri etkinlikleri, el becerisi gerektiren ve genellikle el – göz koordinasyonu olarak bilinen, ellerin ve parmakların gözlerle uyumlu çalışmasını içeren tutma, kavrama, aletleri kullanabilme, iki eli kullanma etkinlikleridir.

Çocuklarda ince motor becerilerinin gözlemlenmesi kaba motor becerilerine göre daha zor olsa da, bebeklikten itibaren çocukların bağımsız olarak aşağıdaki davranışları geliştirebilmiş olması gerekir:

• 3 – 6 ayda nesneleri elden ele aktarabilmesi,
• 9 – 12 ayda nesneleri baş parmağı ve işaret parmağıyla kusursuz bir şekilde tutabilmesi, kitapların sayfalarını çevirebilmesi,
• 18 aylıkken kalem tutmaya başlaması ve basit karalamalar yapabilmesi
• 2 yaşında nesnelerle kule yapabilmesi, basit işleri taklit ederek denemesi,
• 3 yaşında yapboz yapabilmesi, düğmeli ve mekanik oyuncakları çalıştırabilmesi, şişe ve kavanoz kapaklarını açıp kapatabilmesi,
• 4 yaşında makas kullanabilmesi,
• 5 – 6 yaşında harfleri, sayıları ve şekilleri taklit yoluyla çizebilmesi.

İnce motor becerilerini geliştirmek için çocuklarla birlikte uygulanabilecek çeşitli etkinlikler bulunur. Farklı büyüklükteki kapları iç içe geçirmek, kum, oyun hamuru veya duyusal oyun malzemeleriyle çeşitli şekiller yapmak, boncukları ipe geçirmek, su içinde farklı nesneleri oynatmak, çeşitli yap – bozlarla oynamak, çeşitli şekiller kesip yapıştırmak hatta birlikte kurabiye yapmak, minik kasları harekete geçirerek ince motor becerilerini aktive edecektir.

Kaba motor gelişiminin sağlıklı bir şekilde ilerlediğini anlayabilmek için çocuklarda gözlemlenebilecek bazı davranışlar şöyle sıralanabilir:

• İlk 2 ayda bacaklarını ve kollarını sallaması,
• 6 – 8 aylıkken bağımsız olarak yuvarlanabilmesi, uzanabilmesi, oturabilmesi
• 12 – 18 aylıkken yürüyebilmesi,
• 2 yaşında iki ayağının üzerinde zıplayabilmesi, 3 basamak inip çıkabilmesi, bir topu 1 – 1,5 metrelik bir hedefe doğru fırlatabilmesi,
• 2 – 3 yaş arasında kaldırım kenarları gibi denge kurması gereken yerlerde yürüyebilmesi.

Çocukların kaba motor becerilerinin gelişimine katkıda bulunabilmek için ilk olarak fiziksel faaliyetleri denemesine uygun ortam sunmak ve harekete geçmesine izin vermek gerekir. Birçok şeyi deneme – yanılma ile öğrenen çocuklar, fiziksel yeteneklerinin sınırlarını da atlayıp zıplayarak, hoplayıp tırmanarak test etmek isterler ve yeni beceriler geliştirmeyi ancak özgürce hareket edebildikleri ortamlarda sağlayabilirler.

Baş, boyun, kollar, bacaklardan başlayarak merkezden çevreye bir yol izleyen motor gelişim, eller, ayaklar, parmaklar olmak üzere dış gövdeye doğru devam eder. Her ne kadar tahmin edilebilir bir süreç olsa da bireyseldir ve kazanım şekilleri ve zamanları çocuk özelinde gerçekleşir. Öte yandan nörolojik rahatsızlıklar veya gelişimsel gecikmeler sebebiyle motor gelişimde eksiklik veya aksamalar yaşanabilir. Kaba motor gelişimindeki aksaklıklar gözle görülebilir iken ince motor becerilerinin kazanılmamış olması çoğu zaman ince motor becerileri gerektiren okul sürecine kadar fark edilmeyebilir. İnce motor becerilerindeki gecikmeler, şekilleri ve harfleri taklit etmek gibi temel okul faaliyetlerini yerine getirmeye engel olduğunda belirgin hale gelir ve bu zamana kadar teşhis edilemeyebilir. Okul görevlerini yerine getirmekte zorlanan bu çocuklar yazmaya daha geç başladığı için sınıf içerisinde sosyal ve duygusal olarak da kendilerini geliştiremeyebilirler.

Kaynak:

https://www.verywellfamily.com/what-are-motor-skills-3107058

https://www.pregnancybirthbaby.org.au/toddler-development-motor-skills<