Sokratik Tartışma Nedir?
Tartışmayı, iddia etmeyi ve sorgulamayı seven ve bu yüzden MÖ 309’da ölüme mahkum edilen Sokrates, arkasında yazılı eser bırakmamıştır. Onu öğrencilerinin, özellikle Platon’un aktarımlarından tanıyoruz. Retorik sanatına kazandırdığı yöntemle hala yaşatılan filozof, adıyla anılan yöntemde, öğrencilerine sorular sorarak zihinlerindeki tutarsızlıkları ortaya çıkarmalarını ve kendi doğrularına ulaşmalarını sağlamıştır.
Sokrates’in sorgulama davranışına dayanan Sokratik Tartışma, kişiyi bilgilendirmekten ziyade, soru ve diyalogla, var olan bilgiyi ortaya çıkarmayı hedefleyen yöntemdir. Son yıllarda bazı eleştirilere maruz kalsa da, batı pedagojik geleneğinin temeli kabul edilir. Kişiyi eleştirel düşünmeye davet etmesi açısından önemli bir mirastır.
Eğitimde Sokratik Tartışma
Yeni eğitim yaklaşımlarının birçoğunda temel amaç, düz bilgi aktarmak yerine yol göstermek, öğrenmeyi ve bulmayı öğretmektir. Bu bazen problem çözdürme ile, bazen üretme ile, bazen de zaten var olanı ortaya çıkarmayla sağlanır.
Öğretmenin sınıfta, bazen de ekran karşısında oturarak dümdüz bilgiyi aktardığı anlatım şekli artık öğrencilerin konuyu kavraması için yetersiz kalıyor. Bunun yerine, çocuğun dikkatini ve heyecanını canlı tutmayı hedefleyen adımlar, kalıcı öğrenmeyi sağlamada yardımcı oluyor. Sokratik tartışmayı bu bağlamda ele alabilir, özelliklerini ve adımlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Eğitim ortamında etkileşimi korumaya yönelik başvurabileceğimiz yollardan biridir.
- Salt bilgiye dilediği zaman kolayca ulaşabilen öğrenci için hiç beklemediği bir dünyanın kapıları aralanır. Kendinde var olanı keşfeder, olmayanı nasıl bulacağını öğrenir.
- Sokratik tartışma, öğrencileri, eksikliklerinin farkına varıp tamamlamak üzere harekete geçiren yöntemdir.
- Buluş yoluyla öğretim yaklaşımının temeli denebilir.
- Eleştirel düşünme becerisi kazandırması açısından önemlidir.
- Verimli olabilmesi için soru-cevap tekniğinin bilinmesi gerekir ancak bu yöntemle ikisi birbirine karıştırılmamalıdır.
- Öğretmen dikkat çekecek konular bulmalı ve öğrencide bunun üzerine derinlemesine düşünme ve sorgulama isteği uyandırabilmelidir.
- Öğretmenin kendisi de her zaman yeni şeyler öğrenmeye açık olmalıdır.
- Olası cevapları ve varsayımları hesaba katarak öğrencileri daha fazla irdelemeye teşvik edecek sorular hazırlamak gerekir.
- Aktif katılım kuralları ve konuşma yönergeleri belirlenir.
- Öğrencilerin fikir alışverişinde bulunması için grup çalışması şeklinde uygulanabilir.
- Birbirini takip eden sorular kullanılır.
- Öğretmen, öğrenciyi sorularıyla yönlendirerek farklı bir pencereden bakmaya teşvik eder.
- Kesin bir bilgiye dayanmaz, bu nedenle öğretmen kendi doğrularını öğrenciye doğrudan benimsetme amacı taşımamalıdır.
- Fikirler analiz edilir, var olan bilgiler su yüzüne çıkarılır.
- Öznel bilgiler sezdirilerek öğrencilerin kendi doğrularına ulaşmaları hedeflenir.
- En iyi Sokratik diyaloglarda muhataplar arasında gerçek bir gerilim vardır. Argüman geliştirilmesi ve sınıf ortamının dengesinin korunması, bu noktada öğretmenin görevidir.
- Her ne kadar öğretmenin büyük emeği gerekse de öğrenci merkezli bir çalışma olduğu unutulmamalıdır.
Sokratik Tartışma Yöntemi
- Sokrates’in öğrencileriyle olan diyaloğuna dayanır.
- Yaşadığı dönemde disiplinler arası sınırlar, günümüz akademisindeki gibi tanımlanmadığından Sokrates, yöntemini her alanda başarıyla uygulayabilmiştir.
- Günümüzde net çizgiler belirlendiği için, görecelilik içeren noktalarda etkili bir yöntemdir. Kişinin kendi hazinesine ulaşmasını, doğrularını bulmasını sağlar.
- “Güzellik, mutluluk, hayat nedir, ne için yaşıyoruz?” gibi felsefî nitelikteki sorular içeren öznel disiplinler için idealdir. Fakat “hücrenin yapısı, cümle türleri, hız hesaplama” gibi net bir tanımı ve formülü olan nesnel konular için kullanışlı olmayabilir.
- Amaç kişinin sorgulama yoluyla kendi gerçeklerine ulaşmasıdır. Öğrencilerin hayatlarını sürdürdüğü motivasyonları ve varsayımları ortaya çıkarmaya çalışır.
- Sokratik yöntem, bireylerin değerlerini, ilkelerini ve inançlarını incelemek için sorular kullanır. Katılımcılar, sorgulama yoluyla, yaşam biçimlerini, ahlaki sezgilerini, duygu dünyalarını, önce tanımlamaya ve ardından savunmaya çalışırlar.
- Gerçeklerin bilinmesi istenir ancak bu gerçekler hakkında başkalarının ne düşündüğüne değil, kişinin kendisinin ne düşündüğüne odaklanmak gerekir.
- Ahlaki eğitime, kişinin nasıl yaşaması gerektiğine atıf vardır. Sokratik tartışmadaki tüm yorumlar, tartışmadaki belirli katılımcılara yöneliktir. Genel kabul görmüş önermeler ve soyutlamalar dikkate alınmaz, her sorgulayıcının sahip olduğu değerler ve inançlar araştırılır.
- Sokratik yöntem, dünya hakkındaki gerçekleri ortaya çıkarmaktan ziyade karmaşıklığı, zorluğu ve belirsizliği göstermek için kullanılır.
Sokratik Tartışma Örnekleri
Sokratik yöntem, tek bir derste öğretmen tarafından uygulanabileceği gibi, birkaç branş arasında da geliştirilebilir.
Örnek-1: Pandemi süreci ve aşılar üzerine bir Sokratik tartışma yapıldığını varsayalım. Bu çalışma, fen bilimleri ve sosyal ve bilimler alanlarında çok boyutlu tartışılabilir.
Sokratik tartışma basamaklarını şu şekilde sıralayabiliriz:
Öğrencilerin aşılarla ilgili bir dizi makale okuması ve konuyu tartışmak için sınıfa hazırlıklı gelmeleri sağlanır.
Sınıf konuyla ilgili küçük gruplara ayrılır. Örneğin bilim insanları, tıp doktorları, ebeveynler, politikacılar gibi gruplara ayrılıp bu kesimlerin bakış açısından bilgileri keşfetmeleri için görevlendirilebilir.
Ön hazırlığın ardından öğretmen öğrencilere bir dizi Sokratik soru sorar. Bu sorularıyla,
- açıklama yapmalarını,
- önceki soruyla ilişkili kurmalarını,
- varsayım yapmalarını,
- sebep ve kanıt sunmalarını,
- meselenin kaynağına inmelerini,
- sonuca bağlamalarını ,
- tavsiyelerde bulunmalarını,
- ve son olarak farklı açıdan bakmalarını sağlamaya çalışabilir.
Örnek sorular aşağıdaki gibi olabilir:
- Aşı nedir?
- En son ne zaman aşı oldunuz?
- Aşı olurken ve olduktan sonra vücudunuzda neler hissettiniz?
- Aşılar ne işe yarar?
- Neden bazen zorunludurlar?
- Ebeveyn olsaydınız çocuğunuza yeni çıkan bir aşıyı hemen yaptırır mıydınız?
- Bu aşılar iyice araştırılmış mıdır?
- İyi araştırma nedir?
Her grupta bu soruların cevaplarını bulmaya çalışmak, öğrencilerin hem konuyu hem de iyi araştırmanın önemini anlamalarını sağlar. Bir dizi akıl yürütmeye yol açar. Öğrenme gereksinimlerini karşılarken öğrencilerin bağlantı kurma becerisini artırır.
Süreç içerisinde cevaplara bağlı olarak öğretmen, yeni sorular da üretir.
Örnek-2: Mevsimler üzerinde aşağıdakilere benzer sorularla Sokratik bir tartışma ortamı oluşturabiliriz. Sosyal Bilgiler ve Türkçe derslerinde ortak yönetilebilir.
- Sınıf dört gruba ayrılır.
- Her bir grup mevsimleri önceden araştırıp hazırlık yaparak gelir.
- Öğretmen her bir mevsimin grubuna o mevsimin yaşamımız açısından daha faydalı olduğunu sorar.
- Mevsim nedir?
- Nasıl oluşur?
- Hangi ülkeler hangi mevsimleri yaşıyor?
- Ülkemiz hangi mevsim kuşağında yer alıyor?
- Bizim bulunduğumuz kuşakta mevsimlerin üretim açısından ne gibi etkileri vardır?
- Başka hangi kuşakta bulunmak isterdiniz?
- Kış (ilkbahar, yaz, sonbahar için de tekrarlanır) mevsimi size ne hissettiriyor?
- Hava şartları düşünüldüğünde en çok tedbir almak gereken mevsim hangisidir? Ne gibi tedbirler alırsınız?
Öğrencilerden gelen cevaplara göre sorular değişebilir, çoğalabilir. Burada amaç, öğrencilerin yaşadıkları coğrafyayla ilgili farkındalık kazanmaları, fiziksel şartlara bağlı olarak kendilerinde meydana gelen duygu değişikliklerini tanımalarıdır. Böylece aslında özlerinde var olanı tartışarak kendileri de öğrenmiş olurlar.
Öğrenciler, Sokratik seminerler sırasında not almaya da teşvik edilmelidir. Öğrendiklerini pekiştirmeye yardımcı olacak bir takip ödevi veya faaliyeti verilmelidir. Kendi bakış açılarından hareketle genel bir değerlendirme raporu da öğrencileri atölyede öğrendikleri üzerine teşvik eder.
İster birkaç soru, ister tüm bir atölye çalışması olsun, kavram yanılgılarının kalbine inilir. Sokratik tartışma kısaca; eğitimde performansı iyileştirmesi ve eleştirel düşünme becerisi kazandırması açısından gerekli ve etkili bir yöntemdir.
Kaynaklar:
- resilienteducator.com/classroom-resources/should-educators-use-the-socratic-method-of-teaching/
- resilienteducator.com/classroom-resources/socratic-summer-workshop/
- tomprof.stanford.edu/posting/810
- positivepsychology.com/socratic-questioning/
- tomprof.stanford.edu/posting/810
