Wechsler Yetişkin Zeka Ölçeği (WAIS), ilk olarak 1955 yılında gençler ve yetişkin bireyler için tasarlanmış bir zeka testidir. Test, zekanın tek bir genel zeka faktöründen ziyade bir dizi farklı zihinsel yetenekten oluştuğunu savunan Psikolog David Wechsler tarafından hazırlanmıştır. Geçerliliği ve güvenilirliği yüksek olması sebebiyle ülkemizde sıkça uygulanır.
Wechsler testlerinin en ayırt edici özelliği, her bir alt bölüm için ayrı puanlar bulunan sözlü ve sözlü olmayan (performans) bölümlere ayrılmasıdır. Wechsler ölçeklerinin tamamı altı sözel ve beş performans alt testine ayrılmıştır. Birçok farklı yeteneği ölçüyor olması, çokça tercih edilmesini sağlar. Testin tamamının uygulanması 60 ila 90 dakika sürmektedir.
Akademik başarı ile en sık ilişkilendirilen bileşen olan sözel zeka, kelimeleri veya matematiksel sembolleri kullanarak soyut terimlerle düşünme yeteneğini ifade eder. Performans zekası, ilişkileri algılama ve ayrı parçaları mantıksal olarak bir bütün halinde bir araya getirme yeteneğini önerir. Performans bölümünün Wechsler ölçeklerine dahil edilmesi, anadili farklı olan ve konuşma ve dil bozukluğu olan çocukların bilişsel yeteneklerini değerlendirmede özellikle yararlıdır. Test, her bölümü oluşturan belirli alt testlerin sayısı nedeniyle, belirli öğrenme güçlükleri için tarama yapan okul psikologları için özellikle değerli olabilir.
Stanford-Binet zeka testi her ne kadar döneminde ve sonrasında ses getirse de Wechsler, bu testin bazı sınırlandırmalar barındırmasından hoşnut değildi. Ona göre zeka, kişinin çevresine uyum sağlama kabiliyeti ve problem çözme yeteneğinde oluşuyordu. Tek bir IQ puanı, belirli görevlere vurgu yapılması ve testin özellikle çocukları kapsaması nedeniyle yetişkinler için geçersizlik durumu giderilmeliydi.
Bu nedenle, 1930’larda Wechsler-Bellevue Zeka Ölçekleri olarak bilinen yeni bir test tasarlanmıştır. Test daha sonra revize edilmiş ve Wechsler Yetişkin Zeka Ölçeği olarak tanınmıştır.
Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği (düzenli, gözden geçirilmiş ve üçüncü baskı) ve Wechsler Okul Öncesi ve Birincil Zeka Ölçeği,
kullanılabilir. Nörolojik bozukluğu olan çocuklar, beyin fonksiyonlarını değerlendirmek için sıklıkla nöropsikolojik testlere dahil edilirler. Birçok ülkede 6-16 yaş aralığındaki çocuklar için zekayı farklı ölçüm imkanlarıyla derecelendiren WISC-R (Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised) testleri tercih edilmektedir.
Turkish Journal of Psychology dergisinin 2017 Haziran sayısında Wechsler testleri etraflıca ele alınmıştır. Buradaki bilimsel aktarımlara göre WISC-R, 1995 yılında Türkçeye uyarlanmıştır. WISC-R, hastaneler, klinikler, Rehberlik Araştırma Merkezleri ve araştırma alanlarında yıllardır yaygın olarak kullanılmaktadır. Spesifik olarak, kişiye özel eğitime ihtiyaç duyan çocukların değerlendirilmesinde bir değerlendirme aracı olarak önemli bir rol oynamaktadır.
Ölçek 1974 yılında WISC-R olarak revize edildiğinde yaş aralığı 6-16 olarak değiştirilmiştir. Ülkemizde WISC-R standardizasyon çalışması 11 farklı il merkezinden seçilen 1639 çocuk örnekleminde yapılmış ve 1995’te Türk kültürüne uyarlanmıştır. WISC-R, 10 temel ve 2 tamamlayıcı alt testten oluşmaktadır. WISC-R’nin temel alt testleri; Bilgi ve Aritmetik alt testleridir, bu testler bir sonraki versiyonda güncellenmiştir. Test Sözel (Bilgi, Benzerlikler, Aritmetik, Anlama, Kelime Bilgisi, Sayı Açıklığı) ve Performans (Resim Tamamlama, Resim Düzenleme, Blok Tasarım, Nesne Birleştirme, Kodlama, Labirentler) bileşik puanları barındırır.
Wechsler’in testini ilk ortaya çıkarma nedeni, Alfred Binet’in ortaya koyduğu üzere, zekanın tek bir sayı ile yeterince tanımlanamayacak kadar karmaşık bir konu olduğuna inanmasıydı. Wechsler hem bu nedenle hem de farklı yaş gruplarına da hitap edecek bir içerik üretimine ihtiyaç duymuştu.
Orijinal testinin amacı, Fransa’da okulda özel yardıma ihtiyaç duyan çocukları belirlemeye yardımcı olmaktı. Çocuğun motivasyon düzeyi de dahil olmak üzere çeşitli bireysel faktörlerin test puanlarını etkileyebileceğini düşünüyordu. Bundan 16 yıl sonra çeşitli araştırmalarla WAIS ilk zeka testi çalışmalarını kümülatif olarak ilerletmiştir. Her iki test aşağıdaki tabloda yer aldığı üzere karşılaştırılabilir:
| STANFORD-BINET ZEKA TESTİ | WECHSLER ZEKA TESTİ |
| 1939 yılında geliştirilmiştir. | 1955 yılında tanıtılmıştır. |
| Çocuklar üzerinde uygulanmak üzere geliştirilmiştir. | Çocukların yanı sıra yetişkinler için de kullanılabilir versiyona sahiptir. |
| İlk geliştirilen zeka testidir. | Stanford-Binet Zeka Testi’nin eksikliklerini gidermeyi hedeflemiştir. |
| Zamanlanmış testleri vurgular. | Bazı zamanlanmış alt testler içermektedir. |
| Tek bir genel zeka puanı üretir. | Farklı puan türleri içerir. |
Bir anlamda, Wechsler’s testi, Binet’nin de benimsediği fikirlerin çoğuna geri dönüş olmuştur. Bu test, tek bir genel puan vermek yerine, sınava giren kişinin genel güçlü ve zayıf yönlerinin bir profilini sunmaktadır. Örneğin, belirli alanlarda yüksek, ancak diğerlerinde düşük puan almak, belirli bir öğrenme güçlüğünün varlığına işaret edebilmektedir.
Wechsler Zeka Testi uygulanırken yaş seviyesine ve uyarlanan kültüre göre soru içeriği değişkenlik gösterir.
En küçük yaş düzeyinde,
1 ve 2. sınıf düzeyinde,
3 ve 4. sınıf düzeyinde,
Genellikle akıl yürütme ve okuduğunu anlamaya dayalı problemlerin analiz edilmesi gereken sorular sorulur.
Zeka testini psikoloji, psikolojik danışma ve rehberlik, psikolojik hizmetler mezunları uygulayabilir. Ayrıca gerekli eğitimleri alarak sertifikaya hak kazanan kişiler de yapabilir.
Ölçme-değerlendirme iki ana başlıkta incelenir.
1. Akıl Yürütme, Benzerlik (İsteğe Bağlı): Çocuğun durum veya varlıklar arasında benzerlik kurabilme yeteneğini ölçmeye yönelik bir alt testtir.
“Bunlardan hangisi (cevap seçeneklerinin üzerine gelin) bununla aynı ağırlıktadır? (soru işaretinin sol tarafındaki yıldızı gösteriniz)”
“Sabah ve öğleden sonra arasında nasıl bir benzerlik vardır?” (Cevap: Bir günde ikisi de vardır/ gün içinde zamanı ifade eder vb.)
2. Sözel Anlama, Kelime Bilgisi: Çocuğun neleri bildiğini, öğrendiğini anlamaya yönelik alt testtir.
“Sana bazı resimler göstereceğim. Önce sana bir kelime söyleyeceğim ve sonra o kelimenin resmini göstermeni istiyorum. Hadi başlayalım! Şimdi rüzgâr gülünü göster.”
3. Yargılama: Akıl yürütme yoluyla bir çıkarımda bulunma kabiliyetini ölçer.
“Balıklar denizde yaşar. Palamut bir balıktır. O halde palamut sence nerede yaşar?”
4. Matris Akıl Yürütme/ Seri Sıra Matrisleri Örneği: Belirli bir şekilde devam eden örüntülerin kavranmasını ölçmeye yönelik alt testtir.
“Bu kutuların içindeki figürleri görüyor musun? Aşağıdaki cevap satırında bu örüntüyü devam ettiren şekli seç.”
5. Kelime Dağarcığı: Çocuğun kaç kelime bildiğini ve bunları nasıl dile getirdiğine bakar.
“Hadi bana parkta görebileceğin oyuncakların isimlerini say.” “K” harfiyle başlayan,bildiğin kelimeleri say.”
6. Çalışma Belleği, Rakam Aralığı: İşitsel uyaranları aklında tutarak problem çözme yetisini ölçer.
“Hadi bir oyun oynayalım. Bazı rakamlar söyleyeceğim. Bitirdiğimde, aynen söylediğim gibi tekrar etmeni istiyorum.” Ardından, aşağıdaki sayıları tam olarak saniyede bir sayı ile çok net bir şekilde söyler misin? (Serideki sayı sıraları tersten 3’er 3’er saymak, bir 3’er bir 2’şer ilerletmek gibi yaş seviyesine göre düzenlenebilir.)
5 – 2 – 1 – 0 – 9 – 6 – 7
Bu alan, aşağıdaki alt beceri testlerinden oluşur.
Bu ölçeklerin her biri, akademik performans için hayati önem taşıyan bir yeteneği temsil eder. Çocuğunuz harika sözel becerilere sahip olabilir, ancak sözlü çalışma belleği kötüyse, not almak veya büyük fikirler elde etmek için öğretmenin söylediklerini tutmakta zorlanacaktır. Çocuğunuz parçalar ve bir bütün arasındaki ilişkileri anlayamıyorsa, çok zeki olabilir, ancak ana fikri elde etmek için fikirlere öncelik vermekte, görevleri parçalamakta veya ana hatlar oluşturmakta zorluk çekebilir. Alt test puanları arasındaki önemli bir fark, test edilen belirli bir beceride bir sorun olduğunu düşündürebilir; bu bir öğrenme güçlüğünün altında yatan sebebi veya becerilerin olgunlaşma oranındaki bir değişikliği de gösterebilir. Bu nedenle hem temel hem de alt ölçeklendirmenin etraflıca, alanında uzman kişilerce değerlendirilmesi gerekmektedir.
Genel olarak test uygulayıcılar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Wechsler Zeka Ölçekleri standartlaştırılmış testlerdir, yani test tasarımının bir parçası olarak hedef popülasyonun büyük bir temsili örneğine uygulanmış ve sonuçlardan normlar belirlenmiştir. Ölçeklerin ortalama standart puanı 100 ve standart sapması 15’tir. Standart sapma, teste giren kişinin puanının normun ne kadar üstünde veya altında olduğunu gösterir. Örneğin, on yaşındaki bir çocuk WISC-III ölçeği ile değerlendirilir ve 85 tam ölçekli IQ puanına ulaşır. 100 ortalama puan, temsili örneklemdeki tüm 10 yaşındakilerin performans gösterdiği ortalama seviyedir. Bu çocuğun puanı, bu normun altında bir standart sapma olacaktır.
Tam ölçekli IQ puanı, değerlendirme için bir referans noktası sağlarken, çeşitli beceri alanlarının yalnızca bir ortalamasıdır. Eğitimli bir psikolog, çocuğun güçlü ve zayıf yönlerini keşfetmek için ölçeğin alt testlerindeki performansını değerlendirir bu bulgulara dayalı olarak yorum-önerilerde bulunur.
Zeka testlerinin sonuçları, tek başına, bir çocuğun gelecekteki yolunun tam bir göstergesi olarak görülmemelidir. Engellilik veya üstün yeteneklilik nedeniyle özel ilgiye ihtiyaç duyabilecek çocukları belirlemede çok faydalıdır. Ebeveynler, çocuklarına bu veya başka bir zeka testinin sonucunu söylemeyi düşünüyorlarsa olası sonuçları dikkatlice düşünmelidir.
Testin tekrar edilmesi gerekirse altı ay beklenmelidir.
Kaynaklar:
