1980’li yıllarda çoklu zeka teoremi ile, zekanın farklı türleri olduğu tezi ortaya atılmıştır. Zeka veya IQ büyük ölçüde genetik faktörlerden meydana gelmektedir. Fakat var olan zekanın öğrenme ile gelişebileceği bilgisi birçok yeni çalışmaya kapı aralamıştır.
“İncelik” veya “sağduyu” olarak da adlandırılan sosyal zeka, insan ilişkileriyle kazanılan tecrübelerden, sosyal ortamlardaki başarı ve başarısızlıklardan beslenerek gelişimini sürdürür.
Sosyal zeka, başkalarıyla iyi geçinme ve sizinle işbirliği yapmalarını sağlama yeteneğidir. Bazen basitçe “insan becerileri” olarak adlandırılır. Durumların ve onları yöneten sosyal dinamiklerin farkındalığını ortaya koyar. Kişinin insan ilişkilerinde var olan etkileşim stilleri ve stratejileri hakkında bilgi verir. Aynı zamanda belirli miktarda kendi içgörüsünü, kişinin kendi algılarını ve nasıl tepkiler verdiğini de kapsar.
Sosyal Zeka Kişiliğin Bir Parçası mı?
Harvard Üniversitesi’nden Profesör Howard Gardner tarafından geliştirilen çoklu zeka teorisine göre cevap: Hayır!
Sosyal zeka, “zeka” kümesinin parçalarından biridir ve Gardner’ın çoklu zeka teorisi, özellikle halk eğitimi alanında, son yıllarda geniş çapta kabul görmüştür.
Çoklu Zeka Teoremi
Zeka hakkındaki psikometrik görüşlerinin çok sınırlı olduğunu düşünen Howard Gardner, 1983 yılında yazdığı kitabında, tüm insanların farklı türde “zekalara” sahip olduğunu ileri sürmüştür. Gardner, sekiz farklı zeka türünü öne sürdüğü teorisinde bir de “varoluşçu zeka” olarak bilinen bir dokuzuncunun da eklenmesini önermiştir.
Bu teori, insanların, kişilerarası, uzamsal-görsel ve dilsel zeka dahil olmak üzere birçok zeka türüne sahip olduğunu ve bu nedenle zekanın tek bir doğrultuda incelenmemesi gerektiğini savunur. Bir kişi resim gibi bir alanda olağanüstü başarılıysa, büyük olasılıkla, bunun yanında başka yeteneklere de sahiptir. Sözel, görsel ve doğal zekada güçlü olabilir. Örneğin çok iyi futbol oynayan biri, aynı zamanda bir şiiri çok kolay ezberleyebilir.
Karl Albrecht, Gartner’ın kategorilerini iş ve profesyonel ortamlarda yararlı olan daha basit bir modele dönüştürme özgürlüğünü kullanmıştır. Karl Albrecht’in basitleştirilmiş yorumuna göre, zekanın altı temel boyutu vardır, bunlar:
Peki, zekanın boyutlarından biri olan sosyal zeka nasıl ölçümlenir? Sosyal zeka, IQ testlerinde kullanılan ‘standart puan’ yaklaşımına benzer. Ortalama 100 puan olan istatistiksel bir veriler bütünüdür.
Jean Piaget’ye göre zeka, sabit bir nitelik değildir. Birey ve çevre arasında uyarlanabilir bir dengenin altında yatar. Karmaşık bir bilgi işleme becerileri hiyerarşisidir. Buna göre birey, sosyal çevresine tepki olarak tutum ve davranışlarını değiştirebilir ve sosyal zekasını olumlu ya da olumsuz yönde geliştirebilir.
Sosyal zeka, yakın zamana kadar soru-cevap oturumları gibi tekniklerle ölçülmüştür. Bu oturumlar, kişinin belirli özel eğitim programlarına uygunluğunu belirlemek için ve yeteneklerini değerlendirmek için kullanılmıştır. Daha sonra sosyal zekayı ölçmek için bazı testler geliştirilmiştir.
Soru- cevap tekniğiyle sosyal zeka testleri,
Kendi kendini rapor eden bazı sosyal zeka ölçümleri de mevcuttur. Yönetilmesi kolay olan bu yöntemlerin öz yeterliliği ortaya koyma başarısı konusunda şüpheler vardır.
George Washington Üniversitesi Sosyal Zeka Testi: Sosyal zekayı değerlendirmek için mevcut olan yetenek ölçütlerinden biridir. Haziran 1928’de George Washington Üniversitesi’nden bir psikolog olan Dr. Thelma Hunt tarafından oluşturulmuştur. Başlangıçta bir kişinin insanlarla ve sosyal ilişkilerle başa çıkma kapasitesinin ölçülmesi açısından faydalı görülmüştür.
Sosyal Zeka Testi;
George Washington Üniversitesi Sosyal Zeka Testi’nin gözden geçirilmiş ikinci baskısı, aşağıdaki maddelerden oluşmaktadır:
Kişilerarası beceriler açısından, Karl Albrecht başkalarına karşı davranışı “toksik” etki ile “besleyici” etki arasında sınıflandırır. Toksik davranış, insanları değersiz, öfkeli, hüsrana uğramış, suçlu veya yetersiz hissettirir. Besleyici davranış, insanları değerli, saygın, onaylanmış, teşvik edilmiş veya yetkin hissettirir. Devam eden bir toksik davranış, düşük bir sosyal zeka düzeyine, yeni insanlarla bağlantı kuramamaya ve onları etkileyememeye işaret eder. Sürekli bir besleyici davranış modeli, bir kişiyi başkalarıyla ilişkilerinde çok daha etkili hale getirme eğilimindedir. Besleyici davranışlar, yüksek sosyal zekanın göstergesidir.
Düşük sosyal zekaya sahip kişiler, müşterilerle ve diğer iş arkadaşlarıyla gerekli iletişime geçemeyeceğinden, daha küçük gruplar halinde veya bağımsız olarak çalışmak için daha uygundur. Sosyal zekası 120’nin üzerinde olan kişiler sosyal açıdan yetenekli olarak kabul edilirler ve diğer insanlarla doğrudan temas ve iletişim içeren işlerde son derece başarılı olabilirler.
Sosyalleşmek ve sosyal yönden gelişmek artık modern toplumlarda uyum içerisinde yaşamanın ve psikolojik olarak rehabilite olabilmenin temel adımıdır. Sosyal zeka, çeşitli faktörlerden beslendiği için her yaşta her bireyin kendisini geliştirecek yönde adım atması gerekmektedir. Dr. Goleman’ın sosyal zekamızı geliştirebileceğimizi belirttiği 9 yol şu şekildedir:
Konuştuğumuz zaman mikro düzeydeki ifadeler, ses dalgaları, farkında olarak ya da olmayarak kullandığımız vücut dili, karşımızdakini bir hayli etkiler. Sosyal zekası yüksek kişilerin bu husustaki farkındalığı da yüksektir. Diğer insanların duygu ve ihtiyaçlarını önemseyerek kendimizi ifade etmemiz, sosyal iletişimi etkiler.
Etkileşimleri işlemek için içgüdüsel, duygu temelli uyaranlara ihtiyaç duyarız. Vücut dilini, yüz ifadelerini bu şekilde okur ve ardından insanlarla ilgili duyguları formüle ederiz.
Bir diğer sosyal tetikleyici de, etkileşimin mantıksal, eleştirel düşünme yönüdür. İletişim sürecinde, hikayeler anlatırken ve zihinsel bağlantılar esnasında bunlardan faydalanırız.
Sosyal ilişkilerde kararları vermemize yardımcı olacak bu tetikleyicilerin farkında olmalı ve bu yönleri geliştirmeliyiz. Kendimize şu soruları sorabiliriz:
İster dışadönük ister kendi halinde bir kişiliğe sahip olsun, herkesin özel bir alana ve kendisiyle baş başa kalmaya ihtiyacı vardır. Goleman bunun için güvenli bir üs öneriyor. Bu üs, duyguları ve olayları işlememize yardımcı olan bir yer, hobi veya faaliyet olabilir. İlk olarak burası bize etkileşimlerden önce yeniden şarj olmamız için bir imkan sağlar. İkincisi, her sosyal karşılaşmayı işlememize ve öğrenmemize yardımcı olur. Hayatımızda neyin doğru neyin yanlış gittiğini düşünmek ve gözden geçirmek için zaman ayırmak için faydalı olacaktır.
Sosyal zekadaki en büyük tuzaklardan biri empati eksikliğidir. Empati yeteneğimizi geliştirmek için çalışmalar yapmak ya da destek almak yardımcı olacaktır.
Birisi bize gülümsediğinde, gülümsememek çok zordur. Diğer yüz ifadeleri için de aynı durum söz konusu olur. Örneğin, sınıfta bir çocuk ağladığında diğerleri de ağlamaya başlar. Bunlar, eylem halindeki ayna nöronlarımızdır. Sürekli olumsuz ve stresli ortamlarda kalmak da sosyal zekayı olumsuz etkiler. Negatif tepkilere maruz kalmak kendimizi depresif hissetmemize neden olur.
Beynimiz, çevremizdeki insanları kopyalar, böylece onların hissettikleri gibi hissederiz. Bu da onları, nereden geldiklerini anlamamıza ve hatta tepkilerini tahmin etmede daha iyi olmamıza yardımcı olur. Bazen insanların duygularını yaşamalarına izin vermek ve onları eleştirmek yerine empati yeteneğiyle uyum sağlamaya eğilmek, ilişkilerin kuvvetlenmesini sağlar.
Goleman, insanların karanlık üçlüsünü,
olarak tanımlar, kurulacak ilişkilerde bu tür insanların olup olmamasına dikkat etmekte fayda var.
Sezgisel yönünüz kuvvetliyse, yüksek sosyal farkındalığa sahip olduğunuz söylenebilir. Aksi halde zihin körlüğünden söz etmek gerekecektir. Zihin körü, bir başkasının zihninde neler olup bittiğini hissedememektir.
Goleman’ın uzun, sağlıklı ve mutlu bir sosyal yaşam reçetesi, pozitif ilişkilerdir. Sevdiklerimizle bir arada olmak her zaman iyi gelir. Goleman’ın araştırmalarına göre konuşmak, sarılmak gibi fiziksel eylemler, hastalarda yaşamsal belirtileri iyileştirmiştir. Bu nedenle sağlıklı ve yüksek bir sosyal zeka için kuvvetli bağlar kurmak en iyi yoldur.
Özellikle ebeveynlerin ve okulların, çocukların duygusal ve sosyal zeka gelişimlerini destekleme konusunda dikkatli olmaları gerekir. Gereken özen küçük yaşlardan itibaren gösterildiği takdirde sosyal zekası yüksek bir nesil yetiştirmek mümkündür.
Eğitim çağındaki çocukların sağlıklı ilişkiler geliştirebilmeleri için grup oyunları, toplu aktiviteler ve empati yeteneğini geliştirici, kendi başlarına özgüvenlerini artırabilecekleri oyunlara vakit ayırmaları ve bunları sağlıklı bir şekilde ilerletmeleri faydalı olacaktır. Oyun gruplarında çocukların uyumu ve sosyal becerileri gözlenmelidir. Böylece her çocuğun ihtiyacına uygun, taleplerini karşılayacak etkinlikler düzenlenebilir.
Kaynaklar:
